MERSİN AĞZINDA İKİLEMELERİN ANLAMSAL OLUŞUMLARI
Zeliha TUĞUZ
Giriş
İkileme Türkçe Sözlük’te anlamı güçlendirmek için aynı sözcüklerin tekrarlanması, anlamları birbirine yakın, karşıt olan veya sesleri birbirini andıran sözcüklerin yan yana kullanılması: yavaş yavaş, irili ufaklı, aşağı yukarı gibi” olarak tanımlanmıştır (TDK, 2005: 948). İkilemelerin tanımını yaparken dil araştırmacıları ikilemelerin farklı yönlerini vurgulamışlardır. Bazı araştırmacılar morfolojik yönünü bazı araştırmacılar semantik yönünü bazıları ise cümle ve öbek içindeki konumunu incelemişlerdir. Morfolojik yönünü ortaya koyan araştırmacılardan Korkmaz; ikilemelerin aralarında belli bir ses düzeni bulunan biçim ve anlamca birbiriyle ilişkili olan aynı, yakın ya da zıt anlamlı iki veya daha çok sözcüğün tek bir sözcük gibi anlam göstermek üzere yan yana gelmesi ile oluşturulan sözcük grubu olduğunu (1992:); Ergin, “tekrarlar” olarak adlandırdığı ikilemelerin aynı cinsten iki sözcüğün arka arkaya getirilmesi ile meydana gelen sözcük grupları olduğunu ve ikilemeyi oluşturan sözcüklerin tekrara iştiraklerinin tamamıyla birbirlerine eşit olduğunu (1997: 377); Karaağaç ve Karahan ikilemelerin görevleri aynı olan iki sözcükten meydana geldiğini (2012: 195; 1999: 26); Banguoğlu anlamı veya şekli birbirleriyle ilgili olan sözcüklerin yan yana getirilmesiyle oluşan koşma takımı olduğunu (2004: 308) belirterek ikilemeyi oluşturan sözcüklerin yapısal ve türsel özelliklerine dikkat çekmişlerdir.

Kaynakça
Ağakay, M. A. (1953). “Dilbilgisi Konuları İkizlemeler Üzerine 2”. Türk Dili, 2 (17), 268-271.
Ağakay, M. A. (1954). “Türkçede Kelime Koşmaları”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten,
7, 97-104.
Akar A. (2009) “Ağız Sözlükleri: Yöntem ve Sorunlar I”. Turkish Studies, Volume 4/4, Summer,
S. 17, 1-11.
Aksan, D. (2015). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Aksoy, Ö.M. (2019). Türkiye Türkçesi Ağızlarında İkilemeler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans
Tezi, Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı
Anabilim Dalı.
Akyalçın, N. (2007). Türkçe İkilemeler Sözlüğü: Tanıklı. Ankara: Anı Yayıncılık.
Aydın, L. (1977). Anamur Bölge Yörüklerinin Ağız İncelemesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi.
Banguoğlu, T. (2004). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
Bozkurt, F. (2000). Türkiye Türkçesi. Ankara: Hatiboğlu Yayınevi.
Büyükakkaş, A. (2009) “Türkiye Türkçesi Ağız Sözlükleri Üzerine Bir Deneme”. Turkish
Studies, Volume 4/4,Summer, 184-195.
Cin, A. (2011). “Arıkuyusu/Kuşak (Gülnar) Ağzı”. Mediterranean Journal of Humanities I/2,
21-46.
Çolak, G. (2017). Türkçede Fosil Kelimeler. Ankara: Grafiker Yayınları.
Çoraklı, Ş. (2001). Türkçenin Yaratma Gücü: İkilemeler 1. Atatürk Üniversitesi Türkiyat
Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 17, 53-60.
Demir, N. (1999) “Ağız Sözlükçülüğü”. Kebikeç, S. 7-8, 67-75.
Eker, S. (2011). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
Erdem Nas, G. (2014). Anamur ve Yöresi Ağızları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kayseri:
Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Edebiyatı Anabilim Dalı.
Erdem Nas, G. (2015). “Anamur Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar‐2”. Littera Turca
Journal of Turkish Language and Literature, 1 (1), 1-8.
Ergin, M. (1997). Edebiyat ve Eğitim Fakültelerinin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümleri İçin Türk
Dil Bilgisi. İstanbul: Bayram Basım.
Ergin, M. (2008). Türk Dil Bilgisi (Edebiyat ve Eğitim Fakültelerinin Türk Dili ve Edebiyatı
Bölümleri İçin). İstanbul: Bayrak Basım Yayın Tanıtım.
Gencan, T. N. (2001). Dil Bilgisi. Ankara: Ayraç Yayınevi.
Hatiboğlu, V. (1981). Türk Dilinde İkileme. Ankara: TDK Yay.
Hengirmen, M. (2007). Türkçe Dil Bilgisi. Ankara: Engin Yayınevi.
Karaağaç, G. (2012). Türkçenin Söz Dizimi. Ġstanbul: Kesit Yayınları.
Karahan, L. (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: TDK Yay.
Karahan, L. (1999). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
Karahan, L. (1999) “Ağız Araştırmaları Alanında Yapılması Gereken Çalışmalar”. Ağız
Araştırmaları Bilgi Şöleni (9 Mayıs 1997), Ankara: TDK Yay., 24-28.
Koçak, A.T. (2010). Tarsus Ağzı Üzerine Bir İnceleme. Adana: Alev Dikici Matbaası.
Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
Korkmaz, Z. (1994). Güney Batı Anadolu Ağızları Ses Bilgisi (Fonetik). Ankara: Türk Dil
Kurumu Yayınları.
Korkmaz, Z. (1995), “Batı Anadolu Ağızlarında Asli Ünlü Uzunlukları Hakkında”. Türk Dili
Üzerine Araştırmalar, C. 2, 123-127.
Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
Ordu, A. (2019). Gülnar Ağzı (Giriş-İnceleme-Metinler-Dizin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans
Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Ve
Edebiyatı Anabilim Dalı.
Öztürk, E. (2009) Silifke ve Mut`taki Sarıkeçili ve Bahşiş Yörükleri Ağızları. Ankara: TDK Yay.
Sivri Ö. (2020). Türkiye Türkçesi Ağızlarında İkilemeler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
Soydan, M.T. (2009). Derleme Sözlüğü’nde Hatay ve Mersin İllerine Ait Kelimeler.
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı.
Şahin, H. (2019). “Türkçede “m”li Tekrarlar Üzerine” . Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları
Dergisi, 2 (2), 60-66.
TDK (1993). Derleme Sözlüğü I-XII. (2. baskı), Ankara: TDK Yay.
TDK. (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
Tokatlı, S. S., Erdem Nas, G. (2012). “Anamur Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar”.
Diyalektolog- Ağız Araştırmaları Dergisi, (5), 33-45.
Toker, M. (2011) “Derleme Sözlüğü Ve Mersin Ağzı Sözlüğü’ne Tarsus Yöresinden Katkılar”
Turkish Studies Volume 6/3 Summer, 1229-1249
Tor, G. (2004). Mersin Ağzı Sözlüğü. İstanbul: Kitap Matbaası.
Tor, G. (2005). “Mersin İli Ağızlarında Yaşayan Eskicil Öğelerden Seçmeler I”. Türk
Dilleri Araştırmaları, 15, 19-59.
Tor, G. (2006). “İçel Ağızları İçinde Tahtacı Türkmen Ağzının Yeri”. Çukurova
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15 (2), 441-460.
Tor, G. (2009). “Mersin Ağızlarında {-(y)Ik} Ekinin Kullanımı”. Türk Dilleri
Araştırmaları, 19, 107-165.
Tor, G. (2010). “Ağız Çalışmalarının Sözlük Bölümü Üzerine”. Türkiye’de ve Dünyada
Sözlük Yazımı ve Araştırmaları Uluslar Arası Sempozyumu Bildirileri (4-6 Kasım 2010), 358-
381.
Tor, G. (2010). “Mersin Ağızlarına {-A} Ulaç Eki”. Türk Dilleri Araştırmaları, 20, 225-249.
Tor, G. (2012). “Mersin’den Birkaç Kalıp Söz (İlişki Sözü) Üzerine”. Prof. Dr. Mine
Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu (20-22 Ekim 2011) Bildirileri, 766-786.
Tor, G. (2014). “Mersin (İçel) ve Kıbrıs Türk Ağızlarında Geniş Zaman Çekimi”. Türk Dili
Araştırmaları Yıllığı Belleten, 62 (2), 237-268.
Tor, G. (2014). “Mersin İli Ağızlarında {-Iş} ve {-dIk + sIrA} Biçimbirimlerinin Kullanımı ve
Bu Birimlerin Düşündürdükleri”. Diyalektolog- Ağız Araştırmaları Dergisi, (9), 47-61.
Toros H, Gül B. (2015). “Mersin Değirmendere Yöresi Ağzı”. International Journal of Social
Science Research, 4(1), 20-42.
Tuna, O. N. (1949). “Türkçede Tekrarlar’’. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı
Dergisi, 3(2-3), 429-447.
Tuna, O. N. (1950). “Türkçede Tekrarlar 2”. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi,
4(1-2), 35-82.
Vardar, B. (1980). Dilbilim ve Dilbilgisi Terimler Sözlüğü. Ankara: Sevinç Basımevi.
Vardar, B. (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
Yıldırım, F. (2002). “Türkiye Türkçesinin Ağızları ve Etnik Yapı: Çukurova Ağızları Örneği”,
Türkbilig 4, 136-153.
Yüce N. (1967). Tırtar-Keşli Ağzı, İçel. Yayımlanmamış Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü.