GREGORYEN MUHİTİ KIPÇAK TÜRKÇESİ METİNLERİNDE GEÇEN -GAN EKİNİN KALICI İSİM YAPMA İŞLEVİ
Zeliha Tuğuz
Mersin University, Faculty of Education, Department of Turkish Education, Çiftlikköy Campus
Mersin University, Research, Turkish Teaching Aplication and Research Center (TUAM), Yenişehir Campus
ORCID: 0000-0003-0977-8858
ÖZET
Eski Türkçeden itibaren metinlerde tanıklanan -GAn eki Türkçenin bütün tarihî dönemlerinde fiil kök ve gövdelerine gelerek alışkanlık, aşırılık anlamı içeren sıfatlar türetmiştir. 1521-1699 yılları arasında; dönemin Kıpçak coğrafyası olan Kiev, Kamenets, Suçov, Şeret, Lviv, Lutsk ve Vladimir bölgelerinde Ermeni alfabesi kullanılarak Kıpçak Türkçesiyle kaleme alınan eserler incelendiğinde -GAn ekinin kalıplaşarak Türkçenin diğer dönemlerine göre çok daha fazla sayıda kalıcı isim türettiği tespit edilmiştir. Tarama yöntemi kullanılan çalışmanın evrenini Viyana Mekhitarist Kütüphenasi, Viyana Millî Kütüphanesi, Venedik Mekhitarist Kütüphanesi, Paris Millî Kütüphanesi, Wroclaw Ossolineum Kütüphanesi, Krakow Chartorysky Müzesi, Gerla Bölge Müzesi, Erivan Matenadaran Kütüphanesi, Leiden Üniversite Kütüphanesi’nde muhafaza edilen Ermeni harfleriyle yazılmış Türkçe metinler oluşturmuştur. Genel olarak bakıldığında Türkçenin tarihî dönemlerindeki bütün metinlerde neredeyse sadece fiil gövdelerine gelen ekin söz konusu metinlerde fiil köklerine de gelerek azımsanmayacak sayıda isimler türettiği tespit edilmiştir. Batı Türkçesinde genellikle dönüşlü, edilgen, işteş fiil çatılarına gelerek alışkanlıkları abartılı bir şekilde ifade eden -GAn eki; Gregoryen Muhiti Kıpçak Türkçesi metinlerinde kalıplaşarak aḫkan “düşük”, aşıngan “suç”, atlangan “süvari”, aylangan “girdap, büküm”, bitken/ bitişken “bitki”, buyurgan “karar, kararname, hüküm”, ḫaḫutlangan “dönme”, ḫırġan “savaşçı”, işlegen “amel”, tişilengen “kadın gibi olan (erkek), eşcinsel”, ulagan “avcı”, gibi özellikle diğer dönem metinlerinde tanıklanmayan tür isimleri; Biyiklengen “Hz. İsa”, Teŋritoġurgan “Meryem Ana” gibi özel isimler meydana getirmiştir. Çalışmada Gregoryen Muhiti Kıpçak Türkçesi metinlerinde geçen -GAn ekiyle türeyen isimler tespit edilmiş, morfolojik ve samantik açıdan incelenmiş, elde edilen bulgular sonuç bölümünde tartışılmıştır. Bu çalışma Orta Türkçenin batı kolunu oluşturan Kıpçak Türkçesiyle ilgili morfolojik ve semantik değerlendirmelerde bulunarak alan araştırmalarına ve Türkçenin muazzam türetim gücünün tarihî örneklerle ortaya konmasına katkı sağlamayı amaçlamıştır.
Anahtar Sözcükler: -GAn eki, -GAn ekinin kalıcı isim yapma işlevi, Gregoryen Muhiti Kıpçak Türkçesi metinleri, Ek kalıplaşması

THE FUNCTION OF -GAN SUFFIX AS PERMANENT LEXICAL NOMINALIZER IN GREGORIAN ZONE KIPCHAK TURKISH
ABSTRACT
The suffix -GAn, which has been detected in the texts since Old Turkish, has been added to verbs in all historical periods of Turkish, has derived adjectives with the meaning of habit and excess. When the papers written in Kipchak Turkish using the Armenian letters in the Kyiv, Kamenets, Sucusov, Şeret, Lviv, Lutsk and Vladimir regions between 1521-1699, which were the Kipchak geography of that period, were examined, it was determined that the suffix -GAn made much more permanent names than other periods of Turkish. In this study scanning method was used and the universe of the study consisted of Kipchak Turkish texts written in Armenian letters in Vienna Mekhitarist Library, Vienna National Library, Venice Mekhitarist Library, Paris National Library, Wroclaw Ossolineum Library, Krakow Chartorysky Museum, Gerla Regional Museum, Yerevan Matenadaran Library, Leiden University Library.
The suffix -GAn expresses habits in an exaggerated way, usually comes to reflexive and passive verbs in Western Turkish, but in Kipchak Turkish texts of the Gregorian zone this suffix derived names that are not found in other period texts such as aḫkan “miscarry”, aşıngan “crime”, atlangan “cavalry”, aylangan “whirlpool, swirl”, bitken/ bitişken “plant”, buyurgan “decree”, ḫaḫutlangan “transsexual”, ḫırġan “warrior”, işlegen “act”, tişilengen “transvestite, transsexual”, ulagan “hunter”, Biyiklengen “Jesus Christ, Teŋritoġurgan “Virgin Mary”. In the study, the names derived with the suffix -GAn in the Kipchak Turkish texts of the Gregorian Zone were determined and they have been examined in terms of morphological and samantical aspects. Obtained findings are discussed in the conclusion section. This study aimed to contribute to field research by making morphological and semantic evaluations about Kipchak Turkish, which is the western branch of Middle Turkish and contribute to the demonstration of the enormous derivational power of Turkish language.
Keywords: -GAn suffix, The function of -GAn suffix as permanent lexical nominalizer, Gregorian Zone Kipchak Turkish